Nacjonalizacja

Jedna z form upaństwowienia, przejęcie przez państwo praw własności ziem, przedsiębiorstw i kapitału na podstawie odrębnego aktu prawnego (Internetowa encyklopedia PWN).
Natomiast w nauce prawa międzynarodowego termin nacjonalizacja jest definiowany niejednolicie i niekiedy postrzegany jest przez pryzmat wywłaszczenia. Przykładowo Samy Friedman ujmował nacjonalizację jako szczególną formę wywłaszczenia, Nicholas R. Doman zaś jako wywłaszczenie za odszkodowaniem, natomiast gdy rekompensata nie była przewidziana – jako konfiskatę. Niekiedy pojawiało się stwierdzenie, że jest to wywłaszczenie o charakterze ogólnym i bezosobowym (expropriation of a general and impersonal character). Pojawiały się także próby jej definiowania, przykładowo uznano, że: „stanowi przeniesienie przez państwo pewnej kategorii dóbr i praw prywatnych w celu ich eksploatacji, kontroli lub zmiany ich dotychczasowego przeznaczenia w interesie państwa”. W krajowej doktrynie wskazuje się, że: „prawo międzynarodowe publiczne nie kwestionuje możliwości przeprowadzenia nacjonalizacji, ponieważ z zasady suwerenności wynika możliwość regulowania przez suwerena stosunków prawnorzeczowych na terytorium poddanym jego władzy (jurysdykcji); ochrona prawnomiędzynarodowa sprowadza się natomiast do wymagania zadośćuczynienia roszczeniom (Pawłowski, S).
Akty dotyczące nacjonalizacji zawierają nie tylko informacje o samych postanowieniach o dokonaniu nacjonalizacji, ale także określają odpowiedni tryb, w którym ma mieć miejsce. Polskie prawo nie posiada ogólnej regulacji co do trybu transferu prawa w toku nacjonalizacji. Często zdarza się, że państwo wymaga, aby podczas procesu dokonywania nacjonalizacji pojawiło się orzeczenie sądowe. Dlatego też, rodzi się pytanie o usposobienie i rolę takiego orzeczenia. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy wziąć pod uwagę, że nacjonalizacja to przepływ prawa ex lege. Dlatego też, nacjonalizacja dokonuje się za pomocą włączenia w życie aktu normatywnego. Musi się to odbyć w odpowiednim terminie wyznaczonym w akcie normatywnym. W związku z tym, każde ewentualne orzeczenie wydawane w nawiązaniu do przeprowadzanej nacjonalizacji, będzie mieć charakter deklaratywny. Orzeczenia te będą tylko potwierdzały fakt, że określone prawo podlegało nacjonalizacji na mocy aktu nacjonalizacyjnego. W przypadku nieruchomości, orzeczenia stanowią podwalinę do dokonania należytych odnotowań w księgach wieczystych. Dlatego też, otrzymanie koniecznego orzeczenia nie powoduje i nie przyczynia się do nacjonalizacji. Mimo tego, jest ono konieczne, aby wywrzeć wszystkie skutki prawne.
Mechanizm przejścia własności dokonuje się na podstawie aktu prawnego. Takim aktem prawnym w Polsce jest ustawa. Konstytucja Polski w sposób szczególny chroni własność prywatną, dlatego umożliwia pozbawienia takiej własności jedynie za pomocą ustawy (art. 64 ust. 3 Konstytucji). Mechanizm przejścia własności ma charakter abstrakcyjny oraz generalny, który na dobrą sprawę odbija identyczne cechy ustawy. Wobec tego, w procesie nacjonalizacji konkretna własność rzeczy nie przechodzi z indywidualnego właściciela na rzecz Skarbu Państwa. Na własność państwa przechodzi własność wszystkich rzeczy wszystkich osób, które są właścicielami rzeczy spełniających odpowiednie kryteria, które zostały określone w akcie nacjonalizacyjnym. Akt nacjonalizacyjny posiada możliwość posłużenia się kryterium podmiotowym w celu wskazania podmiotu do którego ma należeć przedmiot, który spełnia kryteria nacjonalizacji. Dzięki temu może dojść do przejścia własności. Można uznać, że najistotniejszą cechą, którą musi posiadać każda nacjonalizacja jest jej ustawowa cecha. Inne cechy takie jak m.in. abstrakcyjność i generalność przejścia własności posiadają charakter wyłącznie wtórny (Encyklopedia Zarządzania).

Źródła:

⠀ Internetowa encyklopedia PWN. Retrieved from: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/nacjonalizacja;3945093.html

⠀ Pawłowski, S. (2019). Wywłaszczenie z mocy prawa (ex lege) a nacjonalizacja–refleksje w przedmiocie publicznoprawnych ingerencji w prawo własności. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, 81(1), 87-100. Retrieved from: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/e

⠀ Encyklopedia Zarządzania. Retrieved from: https://mfiles.pl/pl/index.php/Nacjonalizacja